Co to jest HBO?

Terapia hiperbaryczna jest dość obszernym tematem ale na tej stronie postaramy się Państwu w przystępny sposób wyjasnić na czym polaga, jakie urządzenia są stosowane przy jej wykonywaniu oraz jakie są najważniejsze wskazania do jej zastosowania. Mamy nadzieje, że dzięki tej publikacji przynajmiej w ogólny sposób nakreślimy zasady tej metody leczenia.

Człowiek jest w stanie przeżyć bez tlenu zaledwie 3 minuty. Nic dziwnego, że kiedy jego poziom w ludzkim organizmie maleje, zaczynamy źle się czuć i nie jesteśmy w stanie normalnie funkcjonować. Celem terapii hiperbarycznej jest dotlenienie organizmu w bardziej efektywny sposób. Jest to możliwe dzięki specjalnemu pomieszczeniu, jakim jest komora hiperbaryczna i związane z nią wyjątkowe warunki.

Jak działa komora hiperbaryczna? Przede wszystkim panuje w niej odpowiednio wysokie ciśnienie (wyższe od atmosferycznego), które niweluje fizjologiczne bariery tlenu w przenikaniu do komórek. To umożliwia dostarczenie komórkom znacznie większych dawek tlenu, co pomaga w leczeniu wielu schorzeń. Pacjent w komorze oddycha przez maskę z tlenem.

HBOT - "z and. Hyperbaric Oxygen Treatment" terapia tlenem hiperbarycznym inaczej terapia hiperbaryczna.

Podstawowa definicja terapii hiperbarycznej podana jest w „Europejskim Kodeksie Dobrej Praktyki w Terapii Tlenem Hiperbarycznym”. Według tego dokumentu terapia hiperbaryczna jest metodą leczenia chorób i urazów w komorze hiperbarycznej wykorzystującą ciśnienie
wyższe niż atmosferyczne.

Terapia tlenem hiperbarycznym polega na oddychaniu (wentylacji pacjenta) tlenem w warunkach zwiększonego ciśnienia niż panujące lokalnie. Umożliwia znaczne zwiększenie rozpuszczalności tlenu we krwi. W warunkach podwyższonego ciśnienia zawartość tlenu w organizmie znacząco wzrasta, między innymi dlatego, że jest nie tylko przenoszony przez hemoglobinę, ale także wzrasta jego rozpuszczalność w osoczu.
Ciśnienie pod wpływem, którego znajduje się pacjent podczas terapii jest sumą ciśnień atmosferycznego i panującego w komorze. Ciśnienie to jest wyrażane w atmosferach absolutnych (ATA). Obecnie stosowane ciśnienia w terapii hiperbarycznej mieszczą się w zakresie 1,4 do 3,0 ATA. Stosowane ciśnienia zależą od leczonego schorzenia, oczekiwanych efektów oraz indywidualnych predyspozycji i wymagań pacjenta. W tym zakresie ciśnień, terapia jest wystarczająco skuteczna i bezpieczna. Zwykle pojedyńczy zabieg trwa od 40 – 90 min. W tym czasie pacjent przebywa w komorze wypełnionej tlenem lub powietrzem oddychając za pomocą maski czystym tlenem.

PODSTAWY FIZYCZNE

Aby zrozumieć działanie lecznicze terapii hiperbarycznej należy poznać pojęcie tlenu, jego działanie na organizm oraz prawa fizyki rządzące jego migracją. Tlen jest pierwiastkiem chemicznym z grupy tlenowców. Występuje w stanie wolnym w postaci cząstek dwuatomowych O2 oraz w postaci ozonu O3. Tlen jest jednym z najczęściej występujących pierwiastków na Ziemi. Stanowi prawie 21 % objętości powietrza atmosferycznego. Dla organizmów żywych tlen jest niezbędny do przeprowadzania podstawowych procesów metabolicznych. Komórki ludzkie bez dostępu do tlenu nie mogą się rozwijać i giną. Jest ważnym makroelementem w organizmie ludzkim. Wchodzi w skład między innymi węglowodanów, białek, wody czy tłuszczów.

Podstawowym sposobem dostarczania tlenu do komórek w organizmie ludzkim jest wymiana gazowa, zachodząca głównie w układzie oddechowym człowieka i w niewielkim stopniu przez skórę. Wymiana gazowa zachodząca w płucach i komórkach oparta jest na zjawisku dyfuzji. Dyfuzja polega na wzajemnym przenikaniu się cząsteczek jednego gazu pomiędzy cząsteczki drugiego. Podstawowym czynnikiem wpływającym na szybkość dyfuzji jest różnica stężeń gazów inaczej mówiąc ciśnienie cząsteczkowe (parcjalne). Im większa jest różnica ciśnień cząsteczkowych gazów między dwoma ośrodkami tym dyfuzja zachodzi szybciej.
Ciśnienie parcjalne tlenu w powietrzu wynosi 21% ciśnienia atmosferycznego (wynika to z składu powietrza). W układzie oddechowym dyfuzja zachodzi w płucach. Cząsteczki tlenu dyfundują przez barierę pęcherzykowo – włośniczkową pomiędzy środowiskiem gazowym pęcherzyków płucnych a środowiskiem płynnym krwi. Podobnie zachodzi to zjawisko dla skóry, cząsteczki tlenu dyfundują z powietrza atmosferycznego do komórek skóry.

Podstawowym prawem, na którym opiera się terapia hiperbaryczna jest prawo Henry\\'ego, opisujące zależność między objętością (ilością) rozpuszczonego gazu w jednostce objętości cieczya ciśnieniem tego gazu:
v= k*P
Gdzie: v – objętość (ilość) rozpuszczonego gazu w cieczy, k- stała zależna od układu gaz/ciecz i temperatury, p – ciśnienie gazu wywieranego na ciecz.

Jak wynika z powyższej zależności ilość rozpuszczonego gazu jest wprost proporcjonalna do ciśnienia tego gazu czyli im większe ciśnienie tym większa ilość gazu może zostać rozpuszczona w cieczy. A jak wiemy nasz organizm a dokładniej komórki naszego organizmu składają się w 70% z wody, dzięki temu możemy przybliżyć nasz organizm do cieczy.

Jak wynika z badań klinicznych ilość rozpuszczanego tlenu w osoczu w warunkach ciśnienia atmosferycznego wynosi w granicach 3 ml w 1 litrze krwi już podczas oddychania 100 % tlenem ilość ta wzrasta do 20 ml na 1 litr krwi, a oddychanie 100 % tlenem w warunkach podwyższonego ciśnienia do wartości od 2.0 ATA do 2,5 ATA powoduje zwiększenie rozpuszczalności tlenu do 50 ml na 1 litr krwi.

xxxxx7

ISTOTA TERAPII HIPERBARYCZNEJ

Podstawowym skutkiem terapii jest zwiększenie ilości tlenu w organizmie a także:
- zwiększenie dopływ tlenu do uszkodzonego obszaru
- poprawienie ukrwienia w obszarze uszkodzonym poprzez zwężenie naczyń centralnych a zwiększenie przepływu przez tkanki uszkodzone
- zmniejszenie obrzęku uszkodzonych tkanek
- hamowanie namnażania się bakterii i zwiększa skuteczność antybiotykoterapii
- aktywacja neoangiogenezy
- namnażanie komórek skóry właściwej i zwiększenie produkcji kolagenu
- wzrost aktywności przeciwbakteryjnej
- zwiększenie aktywności osteoblastów i osteoklastów
- zmniejszenie okresu półtrwania karboksyhemoglobin
- zmniejszenie objętości pęcherzyków gazu we krwi.

KORZYŚCI:

4 podstawowe korzyści wynikające z HBOT przedstawia ilustracja poniżej:

Jak wynika z ponad 20 letnich doświadczeń własnych w Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich oddychanie tlenem pod zwiększonym ciśnieniem powoduje:

spadek przepływu krwi w tkankach niezmienionych chorobowo - wazokonstrykcja - przekierowanie strumienia tlenu z miejsc zdrowych do patologicznych tzw. efekt Robin Hooda;
zatrzymanie rozwój bakterii beztlenowych;
spadek niedotlenienia (natlenienie), szybkie wypłukiwanie tlenku węgla i cyjanków z hemoglobiny;
zmniejszenie obrzęków w tkankach niedotlenionych;
redukcję adhezji neutrofilii na ścianach naczyń - redukcja uszkodzeń śródbłonka
migrację makrofagów do miejsc uszkodzonych;
poliferację fibroblastów (duże znaczenie regulacyjne w procesie tworzenia blizn pooparzeniowych);
wzmożone naskórkowanie w obrębie ran;
wzmocnienie struktury tkanek;
pobudzenie komórek układu odpornościowego

NA CZYM POLEGA ZABIEG

Tlenoterapia hiperbaryczna odbywa się w specjalnie skonstruowanej komorze hiperbarycznej pod okiem wykwalifikowanej kadry, co zapobiega działaniom niepożądanym i zapewnia bezpieczeństwo pacjentów. Terapia może odbywać się w komorach jednoosobowych lub wieloosobowych, w tych drugich podczas zabiegu z pacjentami w środku przebywa opiekun medyczny (atendent).

Przed wejściem do komory hiperbarycznej pacjenci otrzymują specjalne maski tlenowe.

Zabieg składa się z trzech etapów:

Kompresji, czyli sprężenia, polegającego na wypełnieniu komory powietrzem, podawanym pod ciśnieniem (większym niż atmosferyczne). Sprężeniu towarzyszy charakterystyczny dźwięk (szum powietrza) oraz wzrost temperatury wewnątrz komory. W trakcie sprężania wszystkie osoby znajdujące się wewnątrz muszą wyrównywać ciśnienie np. w uszach, stosując się do zaleceń personelu. Etap ten trwa od kilku do kilkunastu minut w zależności od dobranego ciśnienia terapeutycznego (tabeli terapeutycznej)
Pobyt pacjentów w warunkach zwiększonego ciśnienia, w trakcie którego pacjenci przezspecjalne maski oddychają tlenem , dostarczanym przez indywidualny układ oddechowy (maski wraz z systemem regulacji). Tutaj warto zaznaczyć, iż maski muszą być odpowiednio szczelne dlatego wykorzystuje się specjalny rodzaj masek, które zapewniają, że pacjenci oddychają praktycznie 100% tlenem. Stosowanie wąsów oddechowych, "mikrofonów", niedopowiednich masek jest błędne - ponieważ pacjent wtedy oddycha nieokreśląną mieszkanką powietrza z tlenem np. tylko 30 % tlenu - co niweluje skuteczność tej terapii.
Etap ten trwa od 60 do 90 minut w zależności od tabeli terapeutycznej.
Dekompresja, czyli rozprężenie polegająca na stopniowym zmniejszaniu ciśnienia w komorze do wartości ciśnienia atmosferycznego. Dekompresji towarzyszy charakterystyczny dźwięk (podobny jak podczas sprężania) oraz obniżenie temperatury powietrza wewnątrz komory.

Ilość zabiegów dobierana jest indywidualnie w zależności od schorzenia i oczekiwanych efektów.

BEZPIECZEŃŚTWO

Aby zachować bezpieczeństwo leczenia w komorze hiperbarycznej opracowano specjalne zasady i procedury.

Przygotowanie sesji hiperbarycznej wymaga od personelu standardowej kontroli urządzeń, planowania profilu sprężenia, oszacowania dostępnych zasobów gazowych, a także obliczenia przewidywanej dekompresji. Od chwili wzrostu ciśnienia wewnątrz komory, wszystkie osoby znajdujące się w środku są odizolowane od warunków zewnętrznych. Ze względu na podwyższone wartości ciśnienia oraz zwiększoną zawartość tlenu wewnątrz komory hiperbarycznej surowo wzbronione jest wnoszenie do komory przedmiotów mogących wywoływać iskrę, lub ogień (telefony komórkowe, zapalniczki, zegarki, ubrania z materiałów sztucznych i wiele innych). Ze względu na specyfikę warunków, w których prowadzona jest terapia tlenem hiperbarycznym, bezpieczeństwo jest priorytetem.

Każdy pacjent zobowiązany jest zapoznać się z obowiązującymi zasadami – wiedzę tą przekazuje wykwalifikowany personel- oraz bezwzględnie przestrzegać ich w trakcie leczenia.

Należy również pamiętać o przeciwskazaniach medycznych, które przed przystąpieniem do zabiegów muszą być wykluczone.

HISTORIA TERAPII HIPERBARYCZNEJ I CIEKAWOSTKI

Hiperbaryczna terapia tlenowa, to metoda zakładająca leczenie z wykorzystaniem tlenu poprzez podawanie go do wdychania w warunkach podwyższonego ciśnienia – powyżej 1,4 ATA czyli 0,4 bar nadciśnienia minimum 1400 hPa.

Słowo „hiperbaryczny” pochodzi z języka greckiego i oznacza „nadciśnienie”. Zanim odkryto lecznicze właściwości tlenu, skupiano się na ciśnieniu wdychanego powietrza co póżniej okazało się było nie tylko niewytarczające ale też szkodliwe.

Umiejętność wykorzystania zbawiennych właściwości wysokiego ciśnienia sięga prawdopodobnie czasów starożytnych. Według przekazów historycznych pierwszą osobą, poddaną działaniu podwyższonego ciśnienia był król Macedonii, Aleksander Wielki. W roku 320 p.n.e. został on prawdopodobnie opuszczony na dno cieśniny Bosfor w odpowiednio zaprojektowanej szklanej beczce.

Początki terapii hiperbarycznej związane są z osobą brytyjskiego lekarza Henshawa, który w 1662 roku zbudował pierwszy prototyp komory uzdrowiskowej zwany„ Domicilium”. Był to wynalazek ze specjalnym układem zaworów umożliwiających oddychanie powietrzem o podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu. Oddychano powietrzem, gdyż nie znano jeszcze wówczas tlenu jako odrębnego pierwiastka chemicznego. Uzyskane przez Henshawa efekty były raczej natury psychologicznej i nie miały związku z rzeczywistymi zmianami w organizmie pacjenta.

Przełomem w rozwoju nauk przyrodniczych okazało się odkrycie tlenu przez Josepha Priestley’a, który jako pierwszy opublikował rezultaty swych eksperymentów w 1777 roku. Odkrycie umożliwiło dalsze postępy w odkrywaniu leczniczych właściwości tlenu.

Rozkwit terapii hiperbarycznej miał miejsce w XIX–wiecznej Europie.

Komory hiperbaryczne powstawały między innymi we Francji, Holandii, Belgii, Anglii, Szwajcarii i Włoszech. I tak, w roku 1834, francuski lekarz Junod zbudował komorę hiperbaryczną działającą pod ciśnieniem o zakresie od 2 do 4 ATA z myślą o pacjentach ze schorzeniami układu oddechowego. W 1877 roku chirurg Fontaine skonstruował pierwszą przenośną komorę, a dwa lata później opracował komorę będącą jednocześnie salą operacyjną. Wykonano w niej ponad 20 operacji znieczulając pacjentów podtlenkiem azotu. Głębokie znieczulenie możliwe było dzięki wzrostowi ciśnienia parcjalnego tego gazu we krwi tętniczej pacjentów na skutek wysokiego ciśnienia panującego w atmosferze komory. DLatego tak ważna jest jakość podawanych gazów oddechowych bo ich wchłanialność rośnie.

Pierwsza połowa XX wieku, sprzyjała rozwojowi terapii hiperbarycznej w Stanach Zjednoczonych.Amerykański profesor anestezjologii, Orville J. Cunningham obserwował stan zdrowia osób chorych na zapalenie płuc i grypę przebywających nad morzem i w górach. Dostrzegł on, iż samopoczucie chorych jest lepsze na poziomie morza, gdzie ciśnienie atmosferyczne jest wyższe. To stwierdzenie przyczyniło się do skonstruowania w 1921 roku komory ciśnieniowej o długości ponad 9 metrów i szerokości 3 metrów.

Sukcesy Cunninghama zainspirowały go do budowy wieloprzedziałowej komory ciśnieniowej o długości 25 metrów, gdzie w jednym czasie mogło przebywać do 36 pacjentów, a także kulistej komory- szpitala o średnicy 20 metrów, z pięcioma piętrami oraz 36 dwuosobowymi pokojami z pełnym wyposażeniem. Budowlę tę wraz z kryzysem gospodarczym Stanów Zjednoczonych oraz pogarszaniem się stanu zdrowia profesora (zakończonym zgonem w 1937 roku), ostatecznie zezłomowano w takcie II Wojny Światowej.

Za początek nowoczesnej terapii hiperbarycznej można uznać rok 1959.

Prekursorem był holenderski kardiochirurg, Ide Boerema. Prowadził on eksperymenty na zwierzętach. Udowodnił, iż przeżycie możliwe jest nawet w przypadku pozbawienia zwierzęcia krwinek czerwonych. Było to osiągalne w warunkach hiperbarii tlenowej poprzez fizyczne rozpuszczenie tlenu w surowicy (osoczu) krwi w ciśnieniu na okres trzech lat. Boerema przeprowadzał liczne operacje kardiochirurgiczne wad serca w komorach hiperbarycznych. Ich skuteczność wzmocniła pozycję roli terapii hiperbarycznej w ówczesnym świecie.

Wraz z fenomenalnymi odkryciami zwołano Pierwszy Międzynarodowy Kongres Medycyny Hiperbarycznej, który odbył się w 1963 roku w Amsterdamie.

Dalszy rozwój i obserwacje pozytywnych oddziaływań hiperbarycznego tlenu na ludzki organizm skutkował założeniem w 1989 roku europejskiej organizacji o nazwie European Committee for Hyperbaric Medicine (Europejski Komitet Medycyny Hiperbarycznej). Wyżej wymieniona organizacja zajmuje się wytyczaniem bezpiecznych dróg do stosowania leczenia tlenem hiperbarycznym, zgodnie z zasadami Evidence Based Medicine, przez personel wykształcony według wyznaczonych kryteriów.

Medycyna hiperbaryczna jest wciąż dynamicznie rozwijającą się dyscypliną medyczną w związku z powstawaniem nowych, wyspecjalizowanych ośrodków oferujących dany rodzaj terapii. Staranność oraz bezpieczeństwo realizacji hiperbarycznej terapii tlenowej sprawia, że jest ona coraz częściej stosowana w celu wspomagania tradycyjnych metod terapeutycznych, a jej skuteczność niejednokrotnie zaskakuje pacjentów oraz ich lekarzy.

Czy wiesz, że...

Według przekazu historycznego pierwszą osobą poddaną świadomie działaniu podwyższonego ciśnienia był Aleksander Wielki.

320 r p.n.e

Według przekazu historycznego pierwszą osobą poddaną działaniu podwyższonego ciśnienia był Aleksander Wielki. Prawdopodobnie w roku 320 p.n.e. opuszczono go w specjalnie skonstruowanej szklanej beczce na dno cieśniny Bosfor. Ile w tym prawdy – nie wiadomo.

1662 r

Faktem jest, że początki terapii hiperbarycznej sięgają 1662 roku. Wtedy to brytyjski lekarz Henshaw wykorzystał domicilium – prototyp komory hiperbarycznej – do leczenia uzdrowiskowego.

XIX w

Zainteresowanie terapią hiperbaryczną od tego momentu ucichło aż na dwa stulecia, by odżyć na nowo w XIX wieku. Komory ciśnieniowe działały wówczas w większości europejskich miast, takich jak Berlin, Londyn, Amsterdam, Wiedeń, Bruksela czy Mediolan. Z kolei na kontynencie amerykańskim najbardziej znanym ośrodkiem hiperbarycznym była Komora Cunninghama. Mimo, że pierwsze dwie komory powstały tam już w 1860 i 1861 roku, to właśnie wynalazek stworzony w Kansas City w 1920 roku robił największe wrażenie.

1907 r

Fenomen terapii hiperbarycznej polega na możliwości wykorzystania w warunkach nadciśnienia tlenu rozpuszczonego w surowicy krwi w ilości pokrywającej bieżące zapotrzebowanie metaboliczne organizmu. Terapia nadciśnieniowa była ciągle ulepszana dla nurków, od 1907 roku do oddychania w komorze ciśnieniowej zastosowany został czysty tlen.

1920 r

Komora powstała z myślą o leczeniu tlenem ofiar pandemii grypy hiszpanki. Entuzjazm doktora Cunninghama sprawił, że już osiem lat później powstała największa na świecie komora hiperbaryczna w kształcie kuli o średnicy 20 metrów – z pięcioma kondygnacjami wewnątrz! Leczono w niej chorych z nadciśnieniem, cukrzycą, kiłą, a nawet z nowotworami.

1959 r

Za ojca nowoczesnej terapii hiperbarycznej uważa się holenderskiego chirurga Ide Boeremę, który w 1959 roku udowodnił, że do życia w warunkach hiperbarii tlenowej wystarcza tlen rozpuszczony w surowicy (osoczu) krwi.

W ten sposób rozpoczęła się era hiperbarycznej terapii tlenowej, która w drugiej połowie XX wieku zyskiwała coraz większą popularność.

1963 r

Pierwszy Międzynarodowy Kongres Medycyny Hiperbarycznej

1989 r

Założenie europejskiej organizacji o nazwie European Committee for Hyperbaric Medicine (Europejski Komitet Medycyny Hiperbarycznej)

1994 r

Obył się pierwszy European Consensus Congress on Hyperbaric Medicine, na którym ustalono i opublikowano pierwszą listę wskazań do stosowania tlenowej terapii hiperbarycznej

2002 r

Powstaje European Baromedical Association for Nurses, Operators and Technicians - EBAss (Europejskie Stowarzyszenie Medycyny Hiperbaryczej dla Pielęgniarek, Operatorów i Techników)

1996,1998, 2001, 2003, 2004 r

Kolejne kongresy medycyny hiperbarycznej, na których rozszerzano listę potwierdzonych badaniami wskazań do terapii hiperbarycznej

2018 r

Baltic International Symposium on Diving & Hyperbaric Medicine w Gdyni, na której z zaproszenia miałem przyjemność brać udział

W tej chwili kongresy medycyny hiperbarycznej odbywają się systematycznie praktycznie co roku, na których omawiane są osięgnięcia terapii hiperbarycznej, bezpieczeństwo, badania, wskazania...

Źródła:

„ZARYS MEDYCYNY HIPERBARYCZNEJ”, pod redakcją prof. dr hab. n. med. Dr h. c. Aleksandra Sieronia i innych;
Europejskie Towarzystwo Medycyny Hiperbarycznej, http://www.eubs.org/
ODDZIAŁ KLINICZNY MEDYCYNY HIPERBARYCZNEJ Wojskowego Instytutu Medycznego, https://wim.mil.pl/
Centrum Medyczne KRAJMED, https://krajmed.pl
"Aktualne wskazania i możliwości zastosowania hiperbarycznej terapii tlenowej", Kawecki M., Knefel G., Szymańska B., Nowak M., Sieroń A.
"Podstawy hiperbarycznej terapii tlenowej", Knefel G. i wsp.
"Możliwości i ograniczenia stosowania tlenu hiperbarycznego w medycynie", Narożny W, Siebert J.: Możliwości i ograniczenia stosowania
Polskie Towarzystwo Medycyny i Techniki Hiperbarycznej http://www.ptmith.net.pl.
"Kliniczne aspekty hiperbarii tlenowej", Szymańska B., Kawecki M., Knefel G:
The Oxygen Revolution, Third Edition: Hyperbaric Oxygen Therapy (HBOT)”, Paul G. Harch M.D., Virginia McCullough „Hyperbaric Oxygen Therapy: The Ultimate Beginner's Guide to Understanding the Hyperbaric Chamber (Hyperbaric Medicine, HBOT)”, Brad Durant